Inhoud
Goffertpark Nijmegen: 75 jaar lief en leed
Goffertpark als representatief voorbeeldproject
Projectbeschrijving Goffertpark Nijmegen
De Bloedkuul, een rapportage uit het verleden
Auteur Antoon Kuhlmann
Midden in de jaren 30 van de vorige eeuw werd het Goffertpark aangelegd. Het park, ruim 80 hectare groot, lag toen nog aan de zuidwest rand van Nijmegen, op de grens tussen stad en buitengebied. In de eerste helft van de 20ste eeuw nam het bewonersaantal van Nijmegen snel toe. Het Goffertpark moest een passend antwoord vormen op de groeiende vraag naar sport- en ontspanningsruimte. Tegen de achtergrond van relatief beperkte mobiliteit, zou hele gezin zich hier een hele dag goed moeten kunnen vermaken. Het park daarom ontworpen als "Volkspark" (1), zoals ook in andere steden in Nederland (bijvoorbeeld Zuiderpark te Den Haag, Stadspark te Groningen of het Van Heeckpark in Enschede) en Duitsland. Een diepe economische crisis domineerde de jaren '30 van de vorige eeuw. Geldontwaarding en een torenhoge werkloosheid. Nijmegen bleef niet gespaard. Landelijk gezien lag het werkeloosheidscijfer hier zelfs op recordniveau. Financieel kon Nijmegen zich niets permitteren en zeker niet de aanleg van een kostbaar stadspark.
De Rijksoverheid besefte echter dat zij - door te investeren in infrastructurele werken - bij uitstek kon fungeren als motor om de economie weer wat op gang te brengen. Zo kocht het Rijk alle onverkoopbaar gebleken voorraden van boomkwekers op en stelde vervolgens gratis bomen en heesters ter beschikking aan gemeenten die parken wensten aan te leggen. Loonsubsidieregelingen in het kader van de 'werkverschaffing' maakten het mogelijk dat de aanleg van het Goffertpark in de loop van 1935 kon beginnen. De Nederlandsche Heidemaatschappij had de leiding van dit project. Het meest spectaculair was het uitgraven van het grote voetbalstadion. In handkracht werd meer dan een miljoen m3 grond weg gegraven en naar elders in het park afgevoerd. Vier jaar lang waren hier gemiddeld 250 mensen aan het werk. Met schop en bats, zo weinig mogelijk machinaal. Immers alleen handkracht werd gesubsidieerd. Tot op de dag van vandaag heeft 'werkverschaffing' bij velen een nare bijsmaak. Oudere Nijmegenaren spreken nog steeds over de 'de bloedkuul' wanneer ze het hebben over het Goffertproject. Anderen denken met plezier aan al het moois dat dit volkspark biedt. Nu - 75 jaar later - vertoont de situatie veel overeenkomsten met destijds. Opnieuw is er sprake van recessie. Overal is men gedwongen te bezuinigen. De werkloosheid stijgt. Weer gaan er stemmen op dat mensen, die een uitkering ontvangen, hier wel een prestatie tegenover zouden mogen stellen. Ondanks dit alles ontwikkelt het Rijk óók plannen om de economie te stimuleren. Ondertussen ligt het Goffertpark nog steeds volgens het oorspronkelijke volksparkconcept, niet meer aan de stadsrand maar midden in het stedelijke weefsel. Wellicht voldoende reden om na te denken over nieuwe plannen voor dit 75 jaar jonge gemeentelijke monument? De Goffert: een park met toekomst!
1). Volkspark: deze stroming in parkarchitectuur ontstond aan het eind van de 19e eeuw als reactie op de Romantische Parkkunst (bijv. Vondelpark in Amsterdam; Kronenburgerpark in Nijmegen). Volkparken kenmerken zich door een sterke functionele basis: het bieden van mogelijkheden voor ontspanning, educatie en actieve - al dan niet verenigingsgebonden - recreatie voor grote groepen van de bevolking. De thema´s van de volksparktraditie´sluiten aan op de sociaaldemocratische idealen van emancipatie van de arbeidersklasse. Kenmerkend voor de 'volksparken´ is de aanwezigheid van een min of meer centraal gelegen grote weide. In het Goffertpark is dit de Goffertweide, 17 hectare groot.
Terug
Het Goffertpark geldt als een goed bewaard en representatief voorbeeld van een Volkpark. Nederland kent tegenwoordig nog slechts enkele Volkparken uit de jaren ´30. Het oorspronkelijke planconcept is nog steeds duidelijk herkenbaar; deze is deels vertaald naar actuele behoeften van de tegenwoordige tijd:
- Het Goffertpark vormt een belangrijk onderdeel in de ruimtelijke structuur van de stad Nijmegen. Oorspronkelijke landschappelijke structuren zijn tot op de dag van vandaag bewaard én herkenbaar gebleven.
- Het Goffertpark kent landelijke bekendheid.
- Het Goffertpark heeft een duidelijke plaats in de Nederlandse tuin- en parkarchitectuur.
- Het Goffertpark heeft zeldzaamheidswaarde vanwege het geringe aantal bewaard gebleven volkparken. Vergelijkbare volksparken elders zoeken vooral aansluiting bij de 'polderstructuur´, terwijl het planontwerp van het Goffertpark geïnspireerd is op het in Nederland weinig voorkomende 'stuwwallandschap'.
- In het Goffertpark bevinden zich bouwwerken die kenmerkend zijn voor ´Nieuw Bouwen´.
- Het Goffertpark is bijzonder gaaf bewaard gebleven in de aanwezige structuren binnen het park en in relatie tot de omgeving. De hoofdvorm is onaangetast en het merendeel van de oorspronkelijk in de aanleg opgenomen objecten zijn ook nog in oorspronkelijke staat aanwezig.
Het Goffertpark wordt beschouwd als cultureel erfgoed van hoog niveau. Het park bezit de status van `Gemeentelijk Monument`. De kwaliteiten van een reeks parkonderdelen staan in het Monumentenregister van gemeente Nijmegen beschreven. Zowel landschappelijk als van de verschillende bouwwerken in dit stadspark (zie: www.nijmegen.nl/gns/index/monumenten/). Dit register vermeldt ook de rol van de Heidemaatschappij bij de aanleg. De oorspronkelijke parkontwerpen, met allerlei varianten, zijn gedocumenteerd, evenals renovatieplannen uit latere perioden. Foto´s en filmmateriaal uit de aanlegperiode en de feestelijke opening in 1939 (Pr. Bernhard) zijn beschikbaar.
Het Goffertpark staat onmiskenbaar bekend als een `Heidemaatschappij`-project uit de werkverschaffingstijd. Hoe men ook over dit type projecten denkt! De Heidemaatschappij kreeg in de eerste helft van de 19e eeuw (tot begin jaren 80) landelijke bekendheid door hun betrokkenheid bij stimulerende maatregelen door de Rijksoverheid. (heidebebossing, werkverschaffing, Deltawerken, inpolderingen, ruilverkavelingen, DUW, DACW e.d.) . Decennia lang heeft dit type werkzaamheden de omzet (en resultaat) van de Heidemaatschappij en later de Heidemij gedomineerd.
Werkverschaffingsprojecten zoals het Goffertpark en het inspelen op latere werkgelegenheidsregelingen zijn mede bepalend geweest voor de huidige marktpositie van Heidemij - Arcadis. In ieder geval in Nederland.
Het Goffertpark, maar vooral de wijze, waarop dit park tot stand is gekomen, is een product van díe tijd. De Heidemaatschappij heeft destijds als betrouwbare opdrachtnemer daarop ingespeeld. Op het eindresultaat zijn nagenoeg alle bewoners van Nijmegen nog steeds trots. Oud-Heidemijers en medewerkers van het tegenwoordige Arcadis mogen dit ook zijn.
Arcadis heeft er baat bij dat men op de binnenlandse markt een goede naamsbekendheid blijft houden. Daarbij werkt positief mee dat men kan verwijzen naar tal van projecten die er aan bijgedragen hebben om Nederland - in zijn volle breedte - goed te laten functioneren en aantrekkelijk te laten zijn voor bewoners en bedrijfsleven.
Terug
Aanleg en oorspronkelijke opzet
- Ontwerp (1935): J.H. Schmidt en D. Monshouwer; gemeente Nijmegen
- Ontworpen als zgn. Volkspark
- Aanleg 1937 - 1939 + aanlegkosten 1.3 miljoen gulden.
- Opening: 8 juli 1939 door Prins Bernhard
- Oppervlakte: 80 hectare, inclusief sportvelden
- Locatie: zuidwest rand van stad Nijmegen
Ontwikkeling naar tegenwoordige tijd
- Situering:
- Stadspark komt steeds centraler in stedelijk weefsel te liggen
- Oorspronkelijke relatie met buitengebied / stuwwallandschap verdwijnt
- Wegenstructuur zorgt voor enigszins geïsoleerde ligging
- Inrichting:
- Goffertstadion
- Oefenvelden NEC (profs) en speelvelden NEC (amateurs)
- Goffertbad
- Goffertboerderij (horeca)
- Kinderboerderij
- Speel- en ligweide
- Goffertweide; evenemententerrein (17 ha) voor bijv. circus, mega openlucht popconcerten
- Waterspeelplaats
- Skate locatie
- In-line skate circuit
- Openlucht theater
- Rozentuin
- Heidetuin
- IVN-natuurtuin (educatie)
- Imkerij
- Spoorlijntje
- Bospartijen
- 
Maatschappij:
- Meer vrije tijd
- Veranderingen in recreatie patroon
- Meer mobiliteit <-> recreatie-aanbod elders
- Veranderingen in reactie-gedrag
Huidige functie van Goffertpark
- Stadspark bedoeld voor openluchtrecreatie en sportbeoefening, inclusief specifiek gebruik van reeks voorzieningen
- Wijkpark voor bewoners uit direct aanliggende wijken
- Groene long voor de stad Nijmegen
- Evenementen-locatie voor grote evenementen
- Leefbaarheid
- Landschappelijke overgangszone: buffering - overgang naar bebouwing.
Terug
Van de 600 werklozen, die werden opgeroepen voor de aanleg van De Goffert, gaven er 570 in eerste instantie te kennen weinig interesse te hebben. Belangrijkste reden hiervoor was dat alleen in gunstige omstandigheden per week twee (!) gulden méér werd verdiend. Onder dreiging van intrekking van de uitkering werden mensen gedwongen aan het werk te gaan.
De lichamelijke inspanning vroeg veel van de tewerkgestelden, ook geestelijk. De leeftijd was laag en men had vaak geen werkervaring,zeker niet met zwaar werk. Uit verhalen is duidelijk geworden dat vooral het
toezichthoudend personeel weinig begrip kon opbrengen voor de moeilijke situatie waarin men terecht was gekomen: productiviteit stond voorop en er kon weinig tot geen rekening worden gehouden met allerlei persoonlijke
omstandigheden.
Het `Strijdcomité Werkelozen´, een organisatie waarin de tewerkgestelden zich hadden verenigd, heeft verschillende malen tevergeefs getracht verbetering te realiseren in de soms mensonterende werkomstandigheden, in de hoogte van de beloning en in het vaak willekeurige optreden van de werkbazen. Het beleid bleef hardvochtig. Men mocht immers blij zijn te werk gesteld te zijn ! Veel oudere Nijmegenaren hebben het nog steeds over 'De Bloedkuul´, daarbij wijzend op de situatie in het park gedurende de aanlegperiode.Deze herinnering vormt voor sommige Nijmegenaren nog altijd een reden om het park niet in te gaan.
Gedeelte afkomstig uit artikel A.Kuhlmann, Tuin en Landschap 25 (1989).
Terug
Antoon Kuhlmann begon in 1972 als Wagenings ir-bosbouw bij Heidemij Nederland. Hij vervulde ondersteunende en leidinggevende functies bij Afd. Bosbouw & Groenvoorzieningen en Heidemij Uitvoering. Met de beste herinneringen denkt Antoon terug aan standplaatsen zoals De Rips, Breda, Schaarsbergen en Apeldoorn. Vanaf 1987 was hij tot zijn pré-pensionering hoofd van de afdelingen Beplantingen en Milieu van Gemeente Nijmegen.
Ook als ambtenaar-in-ruste blijft Antoon actief, onder andere door het geven van allerlei bridgecursussen. Van zijn hand verschenen twee boeken: "Ameland, beelden van een veranderend landschap" (2006) en Hortus Arcadië, de Groene Schatkamer" (2013).
.jpg)
Terug